Seplenienie (sygmatyzm) ma miejsce wtedy, gdy dana osoba nieprawidłowo wymawia głoski dentalizowane, czyli takie, w których wokalizacji dużą rolę odgrywa odpowiednie ułożenie zębów. Zalicza się tutaj takie głoski jak: s, z, c, dz (zaliczane do głosek szeregu syczącego), sz, ż, cz, dż (zalicza do głosek szeregu szumiącego), ś, ź, ć, dź (głosi szeregu ciszącego).
Rodzaje seplenienia:
- Seplenienie międzyzębowe
- Seplenienie wargowo-zębowe
- Seplenienie przyzębowe
- Seplenienie boczne
- Seplenienie krtaniowe
- Seplenienie wargowe
- Sigmatismus stridens
Najczęstsze przyczyny seplenienia:
a) nieprawidłowości w budowie określonych narządów mowy
b) niewłaściwy kształt języka, zwłaszcza gdy język jest: zbyt gruby, zbyt duży, zbyt długi lub wędzidełko podjęzykowe jest niewłaściwej długości.
c) zniekształcenie zgryzu
d) rozszczep podniebienia
e) wzmożone lub osłabione napięcie języka
f) przewlekłe, nieleczone lub często powracające choroby dotykające górnych części dróg oddechowych,
g) upośledzenie narządu słuchu
h) zbyt długi okres karmienia dziecka pokarmem podawanym z butelki, jak również wystąpienie odruchu ssania palca.
i) nieprawidłowy wzorzec wymowy najbliższego otoczenia
Ćwiczenia przygotowujące narządy artykulacyjne do wywołania i utrwalania zaburzonej głoski "sz":
Poprawna realizacja tej głoski wymaga pionizacji języka, dlatego by przejść do ćwiczeń, trzeba najpierw zacząć od unoszenia go do góry. Podczas wymowy czubek języka unosi się do wałka dziąsłowego, gdzie pojawia się szczelina.
unosimy język do góry do wałka dziąsłowego
zbliżamy zęby do siebie, ale nie zaciskamy
wargi lekko do przodu (lekki dziubek).
Ćwiczenia wprowadzające oraz materiał do zabaw z dzieckiem w domu.
Ćwiczenia oddechowe – wyrabianie oddechu dla mowy, wydłużanie fazy wydechowej, ćwiczenia emisyjne, ćwiczenia ekonomicznego zużywania powietrza i umiejętności synchronizowania pauz oddechowych z treścią wypowiedzi.
- „Spacer po łące” - dziecko wyobraża sobie, że jest na łące i naśladuje wąchanie kwiatów- wdech przez nos, wydech ustami,
- Unoszenie rąk w górę podczas wdechu, spokojne opuszczanie rąk przy wydechu,
- Wykonanie wdechu wymawiając „s” z jednakową głośnością,
- Zabawa ze słomką- przenoszenie kawałków styropianu, karteczek do miseczki za pomocą wdechu przez słomkę
- Wymawianie imion i przedłużanie ostatniej głoski jak najdłużej
np. Kasiaaaaaaaaaaaaa, Aniaaaaaaaaaa, Malwinaaaaaaaaaaaaa, Jasioooooooooo, Majuuuuuuuuuuu
- Zabawa samogłoskami- wymawianie na wydechu samogłosek aaaa, eeee, iiii, oooo, uuu, lub naśladowanie karetki- iuiu, samochodu policyjnego- eoeo, wozu strażackiego- eueue
- Chłodzenie gorącej zupy- dmuchanie na ręce ułożone na kształt talerza
- Chuchanie na lusterko, na zamarzniętą szybę, na zamarznięte ręce
- Nadmuchiwanie balonów
- Chuchanie na wiatrak
- Dmuchanie na kawałki papierków, watę, piórka, piłeczki pingpongowe
Ćwiczenia narządów mowy:
a) ćw. języka:
- „Świnka ” - Mlaskanie językiem tak jak świnka, dotykając podniebienia twardego
- „Muchomor” czyli malowanie czubkiem języka kropek na podniebieniu przy otwartej buzi
- „Zaczarowany język” czyli przytrzymanie przez kilka sekund czubka języka na podniebieniu przy szeroko otwartych ustach
-„Glonojad”- Przyssanie czubkiem języka do podniebienia
- „Dzięcioł” - stukanie językiem w podniebienie tuż za górnymi zębami
- Liczenie językiem zębów
- Wypychanie policzków językiem na zmianę
- "Konik" -kląskanie językiem
- „Rakieta startuje” – język na dole, jak przy głosce [a], rakieta leży i przygotowuje się do lotu; starujemy, unosimy wysoko za górne zęby, rakieta stara się jak najdłużej utrzymać
- „Rakieta krąży” – otwórz buzię i dotykaj czubkiem języka do nieba w buzi (podniebienia), policz ile gwiazdek jest na niebie. Można użyć np. rodzynki jako spadającej gwiazdy
i przytrzymać ją chwilę czubkiem języka
- „Rakieta leci” – język raz się unosi do góry, raz opada, przy maksymalnym otwarciu buzi
- cmokanie
b) ćwiczenia warg:
- „Osiołek” - wymawianie io, io, io, i- rozciągnięte usta, o-zaokrąglone usta
- szybkie zmienianie układu ust „uśmiech” - „ryjek”,
- wykonywanie ruchów imitujących gwizdanie i cmokanie,
- “Niejadek” - usta wciągamy w głąb jamy ustnej
- zakładanie wargi dolnej na górną i odwrotnie,
- oblizywanie warg
- „szumią drzewa” – naśladowanie szumu
- “szumią fale"- naśladowanie szumu morza
Ćwiczenia artykulacyjne:
- Wypowiadanie głoski "sz" w izolacji (w lustrze pokazujemy dziecku układ języka
i warg i polecamy zrobić to samo, następnie podczas wydechu dziecko wymawia przedłużone [sz]),
- Ćwiczenia w sylabach z samogłoskami:
sza, szo, sze, szu, szy
Asza, aszo, asze, aszu, aszy
Osza, oszo, osze, oszu, oszy
Esza, eszo, esze, eszu, eszy
Ysza, yszo, ysze, yszu, yszy
Asz, osz, esz, usz, ysz,
Propozycje ćwiczeń z wyrazami: szufelka, szalik, szafa, szopa, szkoła, szatnia, mysz, afisz, wieszak, kosz, koszyk, szkatułka, szminka, itp.
Z czasem przechodzimy do ćwiczeń z głoską [sz] w zdaniach, uczymy wierszy, rymowanek, piosenek, wykorzystujemy różnorodne gry logopedyczne, zagadki itp.
Aby poprawna realizacja weszła dziecku w nawyk, potrzebne są częste ćwiczenia
i samokontrola np. przed lustrem (w przypadku międzyzębowych głosek zwłaszcza). Dobrym sposobem jest również nagrywanie dziecka i wspólne słuchanie czy dobrze wypowiedziało wyraz (w przypadku głosek o różnym brzmieniu np. sz-s).
ROTACYZM - to wady głoski [r]
Z punktu widzenia objawów wyróżnia się trzy postacie rotacyzmu:
1. Pararotacyzm- zastępowanie głoski [r] innymi głoskami, które są prawidłową realizacją fonemów.
2. Rotacyzm właściwy -deformacja głoski [r]:
a) r dwuwargowe
b) r wargowo-zębowe
c) r międzyzębowe
d) r wargowo-językowe
e) r przyzębowe
f) r przydziąsłowe
g) r języczkowe
h) r podniebienne
i) r gardłowe
j) r krtaniowe
k) r nosowe
l) r szczękowe
m) r policzkowe
n) r językowe boczne
3. Mogirotacyzm- opuszczanie głoski [r]
Przyczyny rotacyzmu:
a) budowa języka- krótki i gruby
b) zbyt duży język
c) zbyt krótkie wędzidełko (brak możliwości uzyskania [r] może być wskazaniem do podcięcia wędzidełka)
d) wzmożone lub osłabione napięcie języka
e) bardzo wczesne usiłowanie wymówienia [r], kiedy język jeszcze nie jest usprawniony dostatecznie
f) ogólna mniejsza ruchomość koniuszka języka (brak pionizacji)
g) rozszczep podniebienia miękkiego (ale to nie jest regułą)
h) zastępowanie [r] przez [l] spowodowane brakiem ich rozróżniania
i) nieprawidłowy wzorzec wymowy najbliższego otoczenia
j) brak autokontroli słuchowej
ĆWICZENIA PRZYGOTOWUJĄCE DO WYWOŁANIA GŁOSKI [r]
Uwaga: Terapia rotacyzmu należy do bardziej złożonych, dojście do pełnej automatyzacji wymaga dłuższego czasu. Ćwiczenia mają na celu wyćwiczenie sprawności czubka języka.
Ćwiczenia usprawniające język i wargi:
1. Bardzo szerokie rozciąganie języka, który wsuwa się do jamy ustnej i wysuwa z niej- jego brzegi powinny dotykać zębów trzonowych.
2. Masowanie i rozcieranie brzegów języka zębami (łap boki języka zębami i próbuj je poruszać żuchwą na boki - masować język albo go lekko nagryzać) - "Zabawa w krowę",
3. Odklejanie czubkiem języka przyklejonej do podniebienia chrupki kukurydzianej, biszkopta itp.
4. Masaż czubka języka przednimi zębami,
5. Zdmuchiwanie z czubka języka skrawków papieru
6. Mlaskanie
7. Zlizywanie z podniebienia przyklejonej czekolady, opłatka, dżemu itp.,
8. Kląskanie - "Zabawa w konika" (konik jedzie na wycieczkę: wolno, coraz szybciej, potem
jak najszybciej wraca do domu na kolację, bo jest bardzo głodny).
9. Przeciskanie języka przez zaciśnięte zęby (masaż języka) - "Zabawa w myszkę, która
wychodzi z norki."
10. Ssanie lub naśladowanie ssania cukierka (np. mamby) - pocieramy językiem
o podniebienie,
11. Szybkie wypowiadanie głoski [l].
12. Szybkie powtarzanie sylaby [ly] - język powinien uderzać o górną wargę
13. Szybkie wypowiadanie sylab: tetete, tytyty, dedede, dydydy (przy wypowiadaniu tych sylab czubek języka powinien być lekko cofnięty, żeby język nie dotykał zębów tylko wałka
dziąsłowego za górnymi zębami).
14. Naśladowanie odgłosu rybki wskakującej do wody - szybkie powtarzanie: plum, plum, plum
15. Konik: szybko mówimy: patataj, patataj!
16. Śpiewanie różnych szybkich melodii na sylabach: la, la, la; lo, lo, lo.
17. Naśladowanie w szybkim tempie odgłosu indyka: gul, gul, gul,
18. Jak najszybsze wypowiadanie zbitki sylabowej: lalolule - "Zabawa: Kto szybciej?"
(wypowiadamy sylaby i jak najszybciej przebieramy nogami w miejscu).
19. Pukanie czubkiem języka w wałek dziąsłowy za górnymi zębami - "Zabawa w dzięcioła",
20. Naśladujemy odgłos kłapania chodaków: powtarzamy szybko: klap, klap,klap
i przechylając się na boki chodzimy po całym pokoju.
21. Naśladowanie odgłosu chlapania: chlapu, chlapu - "Zabawa w chlapanie",
22. Szybkie powtarzanie zbitki głosek: bd (uwaga: przy wypowiadaniu [d] język powinien być lekko przesunięty w głąb buzi, nie powinien dotykać zębów),
23. Czubek języka dotyka raz dziąsła za górnymi, raz za dolnymi zębami - jak najszybciej, ale
dokładnie!
24. Coraz szybsze powtarzanie: bda, bdo, bde, bdu, bdy oraz pta, pto, pte, ptu, pty (uwaga: przy [d] i [t] język trochę cofnięty w głąb buzi dziecka, czyli na wałek dziąsłowy).
25. Szybkie powtarzanie: bda - pta, bdo - pto, bde - pte, bdu - ptu, bdy - pty ("Zabawa piłką" - powtarzamy jak najszybciej te sylaby siedząc na podłodze i szybko turlając albo rzucając do siebie nawzajem piłkę)
Etap wywołania głoski "r"
I sposób- przez przekształcenia [l]:
- ułożenie języka w pozycji [l]
i wypowiadanie lalalalala.....lolololo....lelelele.....lllllll.....hopla....bla-ble
II sposób przez przekształcenia [t], [d] dziąsłowych
-ćwiczenia szybkiego naprzemiennego wymawiania głosek [t[, [d], [n] różnego typu
- tttttt
- dddd
- td td td td
- tdn tdn tdn
- teda teda teda
- tedo tedo tedo
- tede tede tede
- tedu tedu tedu
- tedy tedy tedy
- szybkie naprzemienne wymawianie [t] i [d] dziąsłowych. Potem [tr] [dr]
Etap utrwalenia głoski [r]
Najpierw ćwiczymy [r] w połączeniach ze spółgłoskami:
- nagłos zbitek spółgłoskowych w sylabach, logotomach, wyrazach
- śródgłos zbitek spółgłoskowych w sylabach, logotomach, wyrazach
TR
tra tro tre tru try
atra atro atre atru atry
otra otro otre otru otry
Etra etro etre etru etry
utra utro utre utru utry
ytra ytro ytre ytru ytry
To samo robimy ze zbitkami spółgłoskowymi DR, PR, BR, KR, GR, FR, WR.
Następnie ćwiczmy [r] w połączeniu z samogłoskami
- nagłos w w sylabach, logotomach, wyrazach
ra ro re ru ry
- śródgłos w sylabach, logotomach, wyrazach
ara aro are aru ary
ora oro ore oru ory
era ero ere eru ery
ura uro ure uru ury
yra yro yre yru yry
- wygłos w sylabach, logotomach, wyrazach
ar or er ur
III Etap automatyzacji głoski [r] polega na utrwalaniu i automatyzacji wywołanej głoski w pojedynczych wyrazach, związkach wyrazowych i zdaniach ( w nagłosie, śródgłosie
i wygłosie)
- teksty drukowane i wierszyki
- mowa spontaniczna
- opowiadanie treści historyjek obrazkowych
Polecam zabawy i gry logopedyczne online:
https://domologo.pl/logopedia/wymowa/gloski-syczace/logopedyczne-kolko-i-krzyzyk-z-gloska-c/
http://www.superbelfrzy.edu.pl/tag/gry-logopedyczne/
http://www.edugracja.pl/2015/04/mimowa-gry-logopedyczne/
Bibliografia:
Anna Sołtys-Chmielowicz “Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka”; wyd. “Oficyna”; Kraków 2016 r.
Krystyna Datkun-Czerniak “Logopedia. Jak usprawniać mowę dziecka”; wyd. MAC; Kielce 2004
Elżbieta Chmielewska “Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli
i rodziców”; wyd. MAC; Kielce 1997 r.
http://www.zsb.boleslawiec.pl/downloads/Logopeda.pdf
https://www.medonet.pl/zdrowie,seplenienie---rozwoj-dziecka--przyczyny-seplenienia--cwiczenia,artykul,1730786.html
log. Magdalena Gibała
Wszystkie powyższe porady znajdują się także pod linkiem:
https://spzabratowka-my.sharepoint.com/:w:/r/personal/magdalena_gibala_spzabratowka_pl/_layouts/15/Doc.aspx?sourcedoc=%7B3cffb1ea-d842-47bd-99a7-0f522c3a2996%7D&action=edit&wdPreviousSession=db55c367-e705-48bd-8a6c-59e804b2c394&cid=eefc8164-51e6-48a5-9fb7-7425055471ac
